„Музика, музика и само музика!“, гласеше слоганот на емисијата на едно скопско радио пред неколку децении. Меѓутоа, дали музиката е „само“ музика?
Музичките „гурмани“ ќе уживаат во августовската програма на Кинотеката. По трилогијата на неми филмови на пионерот на украинскиот филм (од ерата на СССР) Александар Довженко (Alexander Dovzhenko) – ЗВЕНИГОРА, АРСЕНАЛ и ЗЕМЈА – кои се на програмата на 13, 14 и 16 август, следува вистинска звучна експлозија на големото платно во дворот на Кинотеката. Документарниот филм НОВ БРАН – 40 ГОДИНИ ПОДОЦНА (Novi val – 40 godina kasnije / New wave – 40 years later) на 17. август (вторник), во 20:00 часот, ќе го означи почетокот на деновите на „Кроација рекордс (Croatia Records)“ во нашата Кинотека, и е своевиден вовед во тематскиот блок од неколку документарци кои се занимаваат со феноменот на „музичкиот земјотрес“ по кој звучните слики на Љубљана, Загреб и Белград (делумно и Скопје) веќе никогаш не беа исти.
По проекцијата на филмот „Нов бран – 40 години подоцна“ на 17 август на летната сцена на Кинотеката, Никола Кнежевиќ, заедно со Иван Беќковиќ, супервизор на „Кроација рекордс“ за Македонија, ќе одржат трибина на која ќе зборуваат за значењето на „новиот бран“ на овие простори и ќе се обидат да одговорат на прашањето зошто интересот на публиката за овој феномен не се намалува и по 40 години.
Гости на оваа уникатна манифестација ќе бидат и документаристот Игор Зупе и филмскиот режисер Андреј Кошак.
Музиката не е секогаш само музика, и „новиот бран“ тоа го докажа. Кога панкот го стресе Британскиот остров во 1977 година, неговите жанровски „деривати“ – да бидеме малку политички некоретни – ја „заразија“ Европа како „корона вирус“. „Новиот бран“ на просторите на поранешна Југославија навидум беше музика од „подземјето“, без гламурот на поп-рок „патувачките земјотреси“ на Здравко Чолиќ и „овчарскиот рок“ на Горан Бреговиќ. Но, колку што едно „Бијело дугме“ беше бунт на генерацијата од 70-ите, толку „новиот бран“ ја отсликуваше сировата и суровата енергија на генерациите од 80-ите кои, свесно или не, ја насетуваа катастрофата што ќе ја „збрише“ општествената идила која се огледуваше во сликата на „слатката“ поп-музика, низ рефрените на евровизиските песнички на Даниел Поповиќ и групата „Рива“. Парадоксот да биде поголем, токму откако „Рива“ го имаше големиот успех на „Евросонг“ 1989, следната година (1990) европскиот музички натпревар се одржа во Загреб, а веќе во 1991 – СФРЈ веќе не постоеше.
Дали „новиот бран“ беше „бунт од кеиф“ или „кеиф за бунт“? Тие години, непосредно пред распадот на СФРЈ, Бреговиќ го ангажираше и стариот револуционер и партизан Светозар Вукмановиќ – Темпо да ја пее „Паѓај сило и неправдо“ („Padaj silo i nepravdo“) од албумот „Плукни и запеј, моја Југославијо“ („Pljuni i zapjevaj, moja Jugoslavijo“) од 1986 година. Слушавме како пејат дека „кој не ја слуша песната, ќе ја слуша бурата“ („ko ne sluša pjesmu, slušaće oluju“), но веќе седум-осум години претходно – љубљанските, загрепските и белградските бендови од „новиот бран“ пророчки ги навестија навестија годините на трулежот и распадот на тогашната заедничка држава…
Но, дали беа доволно слушнати?
Филмофилите и фановите на „новиот бран“ ќе имаат можност да го проверат тоа во неколку „рокументарци“. На програмата се НЕБЕСНА ТЕМА (Nebeska tema / Celestial Theme) на Младен Матичевиќ (Mladen Matičević), СРЕЌНО ДЕТЕ (Sretno dijete / Happy child) на Игор Мирковиќ (Igor Mirković), МУЗИКАТА Е УМЕТНОСТ НА ВРЕМЕТО 2: ПЛУКНИ Ѝ НА ВИСТИНАТА В ОЧИ (Glasba je časovna umetnost 2, LP film Buldožer – Pljuni istini u oči / Music Is the Art of Time 2, LP film Buldozer – Spit The Truth In The Eye) на Варја Мочник (Varja Močnik), МУЗИКАТА Е УМЕТНОСТ НА ВРЕМЕТО 1: ЛП ФИЛМ ПАНКРТИ „ДОЛГЦАЈТ“ (Glasba je časovna umetnost 1: LP film Pankrti – Dolgcajt / Music Is the Art of Time 1: LP Film Pankrti – Boredom/No Fun) и МУЗИКАТА Е УМЕТНОСТ НА ВРЕМЕТО 3: „ЛАЈБАХ“ (Glasba je časovna umetnost 3, LP film Laibach / Music is the Art of Time 3, LP film Laibach) на Игор Зупе (Igor Zupe). Последниве три документарни филмови Кинотеката ги прикажува во соработка со амбасадата на Република Словенија во Скопје.
Блокот со музичките документарци го продолжуваме со 55-ТО ИЗДАНИЕ ВО ЖИВО: НОВ СВЕТСКИ (НЕ)ПОРЕДОК: ЕКО-ВОЗНЕМИРЕНОСТ И МИГРАЦИЈА (Live Soundtrack 55 – New world (dis)order: Eco-anxiety and migrations), а потсетуваме и на традиционалната чалгаџиска музика со документарецот КЕИФ – МАКЕДОНСКА ЧАЛГИСКА ТРАДИЦИЈА (Keif – Macedonian chalgia tradition) на Блаже Дулев.
Што бараат чалгии, ќе прашате, меѓу острите гитарски рифови на „новобрановците“? Македонската чалгија во филмот на Дулев (сценарио на Ристо Солунчев) претставува основа и структура за многу современи музички форми: карактеристичен феномен што го спојува фолклорот со музичката традиција, односно со византиската црковна музика и со класичната отоманска во еднo, кореспондирајќи со осмогласието и макамскиот систем. Филмот го следи развојот на чалгијата во Македонија, западните влијанија, резултатите од оваа синтеза и нејзиното појавување во денешниот контекст.
Нема бунт без традиција, а нема ниту традиција без кеиф…
Потсетуваме и дека две вечери на крајот на август се резервирани за летното издание на СКОПЈЕ СИНЕМА СИТИ, фестивалот на музички документарци…
Стојан Синадинов
17 АВГУСТ (ВТОРНИК), 20:00 ч.
НОВ БРАН – 40 ГОДИНИ ПОДОЦНА
(Novi val – 40 godina kasnije / New wave – 40 years later)
Документарен филм, Хрватска
2021, 101 мин., колор, ХД
Во чест на четири децении од објавувањето на култниот албум „Пакет аранжман“, но и серија други албуми, кои му припаѓаат на движењето познато како „новиот бран“ – „Бистрији или тупљи човек бива кад…“ на групата „Шарло Акробата“, деби-проектите на Електрични оргазам и Хаустор – најголемата дискографска куќа во регионот „Кроација рекордс“ на почетокот на оваа година го реализираше филмот НОВ БРАН – 40 ГОДИНИ ПОДОЦНА на авторот Никола Кнежевиќ, музички уредник во „Кроација рекордс“. Кнежевиќ, заедно со белградската новинарка Олга Кепчија (радио-водителка на „Београд 202“), за таа пригода направија серија интервјуа со главните актери кои беа дел од приказната – новинари, музички продуценти, дизајнери, дискографи – и со помош на CMC Телевизија направија филм со времетраење од 101 минута.
По проекцијата на филмот „Нов бран – 40 години подоцна“, на летната сцена на Кинотеката, Никола Кнежевиќ, заедно со Иван Беќковиќ, супервизор на „Кроација рекордс“ за Македонија, ќе имаат трибина на која ќе зборуваат за значењето на „Новиот бран“ на овие простори, затоа што интересот на публиката и по 40 години не се намалува. До сега филмот беше претставен во Белград, на „Мартовскиот фестивал“ и на фестивалот „Док’ен’ритам“ (Doc’n’rhythm), како и во Крагуевац, во рамките на „Арсенал фест“.
На 18 август, на прва промоција на „Кроација рекордс“ во Скопје, по цели 30 години ќе биде претставена актуелната винилна програма на оваа издавачка куќа – винилите од „новиот бран“, „Indeksi – Modra rijeka / Индекси – Модра река“, како и компакт-дискот „Zafir pjeva, Makedonija pjeva / Зафир пее, Македонија пее“, кој беше објавен минатата година за „Југотон Кроација рекордс“, но заради „пандемијата со корона вирусот“ не можеше да биде претставен на јавноста. Во меѓувреме, големиот поет, актер и музичар Зафир Хаџиманов почина, но остана аманетот – албумот објавен на компакт-диск (винилот е од 1986 година), да биде промовиран во неговото Скопје.
Возрасна категорија: 12 години
Влезница: 100 денари
18 АВГУСТ (ВТОРНИК), 20:00 ч.
НЕБЕСНА ТЕМА
(Nebeska tema / Celestial Theme)
Документарен филм, Србија
2019, 108 мин., колор, ХД
Режија: Младен Матичевиќ (Mladen Matičević)
Сценарио: Младен Матичевиќ (Mladen Matičević)
Учествуваат: Момчило Бајага Бајагиќ, Светозар Цветковиќ, Дина Ѓуровиќ Давичо, Стеван Дивљан, Срѓан Гиле Гојковиќ, Душан Којиќ, Зденко Колар, Дарко Рундек (Momčilo ‘Bajaga’ Bajagić, Svetozar Cvetković, Dina Djurović Davičo, Stevan Divljan, Srdjan ‘Gile’ Gojković , Dušan Kojić, Zdenko Kolar, Darko Rundek)
Документарен филм за животот и делото на Владимир Дивљан (Vladimir Divljan), или Влада Дивљан, најпознат како фронтмен на српскиот и ексјугословенски рок бенд „Идоли“, еден од рок-бендовите што го започнаа југословенскиот нов бран на културната сцена во поранешна Југославија во 1980-тите. Дивљан (Белград, 1958 – Виена, 2015) со музика започна да се занимава кон крајот на седумдесеттите во групите „Мерлин“ и „Звук улице“, а од 1980 до 1984 е предводник на „Идоли“. Потоа ја продолжи самостојната кариера, најчесто во поп-рок жанрот, а компонираше и филмска музика: темата „Баба Зумбула“ (композитор Кирил Џајковски) од филмот БАЛ-КАН-КАН (2005) на Дарко Митревски со вокалот на Дивљан стана култна песна на неколку генерации. На почетокот на деведесеттите Дивљан замина во Австралија, каде што специјализирал дизајн на звук, во 1997 се врати во Белград, а од 1999 до смртта неговата постојана адреса беше Виена. Беше и чест гостин во Македонија со своите концерти.
Документарецот за Влада Дивљан, насловен според неговата елегична песна, е меѓу првите – и еден од ретките до сега – филмски проекти финансиран по принципот на „crowdfunding“, односно преку финансиски донации извршени „онлајн“, од страна на голем број фанови на ликот и делото на Дивљан.
Возрасна категорија: 12 години
Влезница: 100 денари
19 АВГУСТ (ЧЕТВРТОК), 20:00 ч.
КЕИФ – МАКЕДОНСКА ЧАЛГИСКА ТРАДИЦИЈА
(Keif – Macedonian chalgia tradition)
Документарен филм, Македонија
2019, 94 мин., колор, ДЦП
Режија: Блаже Дулев
Сценарио: Ристо Солунчев
Учесници: Боривоје Џимревски, Душко Димитровски, Симон Шахин, Кудси Ерѓунер, Омар Фарук Текбилек, Ѓунај Челик, Тасо Велешка Чалгија, Димо Дулот, Вефки Амедов, Раим Баки, Џенгис Ибраим…
Македонската чалгија е вкоренета во музичкиот код на многу генерации. Оваа музика претставува основа и структура за многу современи музички форми и исто така претставува карактеристичен феномен што го спојува фолклорот со наследството на музичката традиција на Истанбул, т.е. со византиската црковна музика и со класичната отоманска во еднo, кореспондирајќи со осмогласието и макамскиот систем. Филмот ги следи историјата и почетоците на чалгијата од Цариград (Истанбул) до Македонија во текот на еден век. Ја следи историјата на старите македонски музички групи (тајфи) основани во Скопје, Охрид, Велес, Кавадарци, Битола, но исто така и на турската класична музика, преку академски професори од Турција. Во филмот се користат стари архивски снимки од изведбите на бардовите на овој вид музика, што носи на површина важен сегмент од македонските музички традиции за идните генерации. Филмот го следи развојот на чалгијата во Македонија, западните влијанија, резултатите од оваа синтеза и, секако, нејзиното појавување во денешниот контекст, преку интервјуа со македонски музичари, но и светски познати уметници како Кудси Ерѓунер, Омар Фарук Текбилек, Ѓунај Челик, Симон Шахин итн.
Возрасна категорија: за сите возрасти
Влезница: 100 денари
20 АВГУСТ (ПЕТОК), 20:00 ч.
СРЕЌНО ДЕТЕ
(Sretno dijete / Happy child)
Документарен филм, Хрватска
2003, 97 мин., колор, ХД видео
Режија: Игор Мирковиќ (Igor Mirković)
Сценарио: Игор Мирковиќ (Igor Mirković)
Учествуваат: Дарко Рундек, Мирко Илиќ, членови на групите „Азра“, „Филм“, „Хаустор“, „Електрични оргазам“, „Идоли“, „Панкрти“ (Darko Rundek, Mirko Ilić, „Azra“, „Film“, „Haustor“, „Električni orgazam“, „Idoli“, „Pankrti“)
Документарниот филм на Мирковиќ, продуциран од хрватскиот режисер со повремена американска адреса Рајко Грлиќ (Rajko Grlić), е носталгичен приказ на авторот на појавата на панкот и „новиот бран“ во Хрватска и некогашна Југославија кон кракот на 70-ите и почетокот на 80-ите години на минатиот век.
Филмот на Мирковиќ, во манир на расен „рокументарец“, содржи раритени интервјуа и снимки со членовите на најпознатите рок-панк бендови од тој период од Загреб и Белград, кои беа епицентрите на новиот музички бран: „Азра“, „Филм“, „Хаустор“, „Електрични оргазам“, „Идоли“, „Панкрти“. Филмот го добил насловот според песната од деби-албумот на бендот „Прљаво казалиште“ (Prljavo kazalište). Оригиналната музика од филмот ја доби наградата „Порин“ во Хрватска за најдобар компилациски албум во 2005, а режисерот ја доби наградата „Октавијан“ за најдобар документарец на Деновите на хрватскиот филм во 2004.
Возрасна категорија: 14 години
Влезница: 100 денари
23 АВГУСТ (ПОНЕДЕЛНИК), 20:00 ч.
МУЗИКАТА Е УМЕТНОСТ НА ВРЕМЕТО 3: ЛП ФИЛМ ЛАЈБАХ
(Glasba je časovna umetnost 3: LP film Laibach / Music is the Art of Time 3: LP film Laibach)
Документарен филм, Словенија
2018, 52 мин., колор, ДЦП
Режија: Игор Зупе (Igor Zupe)
Сценарио: Игор Зупе, Игор Башин (Igor Zupe, Igor Bašin)
Учествуваат: членовите на „Лајбах“, Дејан Кнез, Иван Новак, Андреј Лупинц, Милан Фрас, Игор Видмар, Драган Живадинов (Laibach, Dejan Knez, Ivan Novak, Andrej Lupinc, Milan Fras, Igor Vidmar, Dragan Živadinov)
Филм за првиот официјален домашен албум на „Лајбах“ од 1985 година. Иако во тоа време името на бендот беше политички забрането во Словенија и СФР Југославија (Laibach е германското име за Љубљана користено за време на нацистичката окупација во Втората светска војна), винилната плоча беше објавена без име и наслов. Црниот крст на корицата и онака беше доволен за провокација и реакција на политичкиот естаблишмент: „Лајбах“ остана најверојатно најконтроверзниот арт-бенд (како дел од политичко-уметничкото движење „Neue Slowenische Kunst“ / „Нова словенечка уметност“) до ден денешен, со неговиот специфичен стил „Laibach Kunst“. Документарецот на Зупе се концентрира на првите пет круцијални години од постоењето на бендот чии членови се прокламираа како „инженери на човековата душа“, иронизирајќи го социјалистичкиот реализам во уметноста и културата на некогашна Југославија по Втората светска војна, и потсетува на улогата на некогашниот фронтмен на групата Томаж Хостник (Tomaž Hostnik (1961–1982).
Возрасна категорија: 14 години
Влезница: бесплатен влез
23 АВГУСТ (ПОНЕДЕЛНИК), 21:00 ч.
МУЗИКАТА Е УМЕТНОСТ НА ВРЕМЕТО 1: ЛП ФИЛМ ПАНКРТИ – „ДОЛГЦАЈТ“
(Glasba je časovna umetnost 1: LP film Pankrti – Dolgcajt / Music Is the Art of Time1: LP Film Pankrti – Boredom/No-Fun)
Документарен филм, Словенија
2006, 47 мин., колор, ДВД
Режија: Игор Зупе (Igor Zupe)
Сценарио: Игор Зупе, Игор Башин, Барбара Келбл (Igor Zupe, Igor Bašin, Barbara Kelbl)
Учествуваат: Владимир Арсенијевиќ, Марин Росиќ, Борис Цибеј, Стане Сушник, Мојца Хочевар (Vladimir Arsenijević, Marin Rosić, Boris Cibej, Stane Sušnik, Mojca Hočevar)
Документарецот на Зупе ја раскажува приказната за времето кога музиката имала моќ да го промени светот. Тоа е приказна за деби-албумот „Dolgcajt“ (на англиски преведуван како No Fun) во траење од 36 минути и 6 секунди. „Панкрти“ 1978 и 1979 година со енергичните концерти и песните „Убави и празни“, „Тотална револуција“, „Кои се тие луѓе“, „На линија сум“, „Метка“, „Леб и игри“ (Lepi in prazni, Totalna revolucija, Kdo so ti ljudje, Jest sm na liniji, Metka, Kruha in iger) и други влијаеја пресудно на трендовите на југословенската рок сцена, посебно во Загреб и Белград. Во сивилото на социјалистичкото секојдневие, „Панкрти“ го издадоа првиот панк-албум зад „Железната завеса“ која ги делеше европскиот Исток и Запад, а СФР Југославија беше „нешто помеѓу“. „Dolgcajt“ (или „Здодевност“; на словенечки: dosada, на англиски: boredom) е издаден на Денот на словенечката култура во 1980 година. Продадени се 11.000 примероци од албумот, а државниот издавач ЗКП РТВ од Љубљана (ZKP RTV – Založba kaset in plošč RTV / Publishing and Record Label RTV) никогаш повеќе не го објави. Албумот на „Панкрти“ влијаеше на цели генерации музичари и неговото издание сè уште е една од пресвртниците на словенечката музика.
Возрасна категорија: 14 години
Влезница: бесплатен влез
24 АВГУСТ (ВТОРНИК), 20:00 ч.
МУЗИКАТА Е УМЕТНОСТ НА ВРЕМЕТО 2: ЛП ФИЛМ БУЛДОЖЕР – „ПЛУКНИ Ѝ НА ВИСТИНАТА В ОЧИ“
(Glasba je časovna umetnost 2: LP film Buldožer – Pljuni istini u oči / Music Is the Art Of Time 2: LP film Buldozer – Spit The Truth In The Eye)
Документарен филм, Словенија
2017, 52 мин., колор, ДЦП
Режија: Варја Мочник (Varja Močnik)
Сценарио: Игор Башин, Барбара Келбл (Igor Bašin, Barbara Kelbl)
Учествуваат: Јелена Ашчич, Иван Лотрич, Марко Брецељ, Борис Беле, Јернеј Дирнберк (Jelena Aščič, Ivan Lotrič, Marko Brecelj, Boris Bele, Jernej Dirnberk)
Во документарниот филм на Варја Мочник, членовите на поранешната словенечка (од југословенската ера) рок-група „Булдожер“, нивните пријатели и обожаватели се сеќаваат на времето на објавување на деби-албумот на групата „Плукни ѝ на вистината в очи“ (Pljuni istini u oči) од 1975 година. Нивните сеќавања се испреплетуваат со измислени сцени, дизајнот на лонг-плеј плочите, архивски снимки и анимации, за на крај да се спојат во инвентивен, надреалистички филм кој не зборува само за легендарниот албум, туку и за општеството и реалноста од тоа време…
Возрасна категорија: 14 години
Влезница: бесплатен влез