ПЈЕР ПАОЛО ПАЗОЛИНИ: 100 ГОДИНИ ОД РАЃАЊЕТО НА ПРОВОКАЦИЈАТА

„Да се скандализира е право и да се биде скандализиран е задоволство!“

Пјер Паоло Пазолини (Pier Paolo Pasolini)

Со ова мото започнува биографскиот филм ПАЗОЛИНИ (Pasolini, 2014) на американскиот режисер Абел Ферара (Abel Ferrara), со Вилием Дефо (Willem Dafoe) во насловната улога. Со него го започнуваме поводот за овој осврт, бидејќи деновиве се навршуваат сто години од раѓањето на италијанскиот режисер Пјер Паоло Пазолини (Pier Paolo Pasolini), 5 март 1922 (Болоња, Италија) – 2 ноември 1975 (Остија близу Рим, Италија).

Има еден детал во филмот на Ферара кој ги збуни македонските гледачи. Во сцената кога Пазолини е на ручек кај неговите родители, паѓа предлог да слушнат ЛП плоча (винил), за која се вели дека е со хрватски народни песни. Го вклучуваат грамофонот, ја ставаат плочата и иглата врз неа, и од звучниците се разлева една меланхолична фолк песна со нам добро познатите стихови „Зошто си ме мајко родила…“…

Под кредитот за музиката во филмот – поточно music rights clearance/musical clearances (дозвола за музички права) – стојат Вим Корин и Џонатан Мејсон (Wim Coryn, Jonathan Mason), што и не е толку битно: ПАЗОЛИНИ на Ферара и онака е слободно толкување на животописот на контроверзниот автор. А ако некој е роден за да го бранува јавното мислење и морал со неговото творештво, тогаш сигурно се одѕива на името Пјер Паоло Пазолини. Затоа и Кинотеката годинава на нејзината филмска програма ќе има неколку од најзначајните дела на овој автор.

Роден во семејство на офицер и учителка, Пазолини со родителите и братот често се селеле заради професијата на татко му и бутните случувања во периодот пред и за време на Втората светска војна. Рано започнал да пишува стихови, па студиите на Филолошкиот факултет во Болоња биле некаков природен след на неговите интереси. Во 1942 ги прекинал студиите заради војната, во септември 1943 бил регрутиран во војска, непосредно во периодот на капитулацијата на фашистичка Италија и нејзина окупација од нацистичка Германија, но по неколку дена дезертирал. Брат му Гвидо им се приклучил на италијанските партизани, кои дејствувале во областа кон границата со Југославија: загинал во 1945 во престрелка со југословенските партизани.

Пазолини го довршил студирањето во 1945 година и крајот на војната го дочекал со мајка му во гратчето Верзута, каде што со мајка му основале бесплатно основно училиште. Во 1947 се зачленил во Комунистичката партија на Италија и предавал во училиште во Казарса, но по три години е исфрлен и од партијата и од училиштето заради „неморално однесување и лошо влијание врз младината“. Зад оваа формулација се крие неговиот отворен хомосексуализам, кој заедно со левичарство како лично политичко определување, ќе го обележи Пазолини како „анфан терибл“ на италијанската кинематографија и култура.

По доаѓањето со родителите во Рим, поточно во едно негово сиромашно предградие, Пазолини одблизу го запознава животот и реалноста на лумпенпролетаријатот, и следните 4 години е учител. Покрај поезија го објавува и неговиот прв роман, и повторно е обвинет за повреда на јавниот морал: без разлика што тужбата подоцна ќе биде повлечена, тој судир со општествените норми ќе стане негова судбина. Кон крајот на педесеттите години, освен книжевни објави, започнува да работи на филм. Се чини дека колку што Пазолини во кинематографијата ја нашол „мајката на сите уметности“ – преку која неговиот комплексно авторство ја добива потребната гласност и медиумска пробивност – толку и филмот во Пазолини ја добива дрскоста потребна за естетско „проветрување“ на медиумот. Провокацијата е родена и следните 60-тина години, до ден денешен, (о)станува предизвик за многумина негови естетски следбеници и филмофили.

До неговата смрт под неразјаснети околности – според повеќето извори и во филмот на Ферара, Пазолини во ноќта меѓу 1 и 2 ноември 1975 година најмува машка проститутка, кој е мамка за потоа да биде убиен од непознати криминалци во пристаништето близу Рим заради неговите политички ставови – авторот потпиша 28 филмови како режисер и 65 како сценарист, појавувајќи се неколку пати и како актер, монтажер… но и десетина збирки стихови, романи и есеи.

Филмската кариера ја започнал во 1954 како косценарист на ДЕВОЈКАТА ОД РЕКАТА (La dona del Fiume), филм на Марио Солдати (Mario Soldati) со Софија Лорен (Sophia Loren). Пазолини всушност бил соработник на славниот писател Алберто Моравија (Alberto Moravia), со кого во 1961 патува низ Индија и Кенија, Африка (овој континент станува негова голема инспирација и подоцна му се навраќа снимајќи таму неколку филмови).

Во биографијата на Пазолини се вели дека во 1962 година ја запознал неговата голема љубов, Нинето Даволи: врската траела 10 години, а откако Нинето се оженил со некоја девојка Пазолини минал низ голема емотивна криза. Сеедно, шеесеттите и почетокот на седумдесеттите години се најплодни во неговата фимографија. Во 1961 го режира неговиот дебитатнтски филм ПАРАЗИТ (Accattone), а следната година го снимил МАМА РОМА (Mamma Roma), со новата филмска ѕвезда Ана Мањани (Anna Magnani).

Марија Калас и Пазолини

Кога ќе видите дека во следните филмови Пазолини обединува теми од христијанската религија, античката драма и фундаменталните дела на светската книжевност како инспирација, притоа пропуштени низ неговиот „политички некоректен“ светоглед и доследен антифашизам, не случајно тие биле доживувани како прст в око на општетствениот естаблишмент и црквата. Бројни се скандалите што ги предизвикал во јавноста и тужбите што ги заработил. Само погледот на насловите на филмовите со неговиот потпис под нив се чини доволен како брз преглед на еден опус полн со контроверзи: ЕВАНГЕЛИЕТО ПО МАТЕЈ (Il vangelo secondo Matteo; „Сребрен лав“ на фестивалот во Венеција и три номинации за „Оскар“ меѓу останатите награди), ПАРАЗИТ и СОКОЛИ И ВРАПЦИ (Uccelacci e uccellini), МЕДЕЈА (Medea), со оперската пејачка Марија Калас, ТЕОРЕМА (Teorema). На почетокот на 70-те го создава циклусот ЖИВОТНА ТРИЛОГИЈА (Trilogia della vita) составен од филмовите ДЕКАМЕРОН (Il Decameron; „Сребрена мечка“ и награда на специјална награда на жирито на Берлинале), КЕНТЕРБЕРИСКИ ПРИКАЗНИ (I racconti di Canterbury; „Златна мечка“ на Берлинале) и ЦВЕТОТ НА ИЛЈАДА И ЕДНА НОЌ (Il fiore delle Mille e una note; Специјална награда во Кан), а во 1975 година го снимил последниот негов филм, шокантниот еротски трилер САЛО ИЛИ 120 ДЕНА НА СОДОМА (Salò o le 120 giornate di Sodoma), инспириран од делото на Донатјен Алфонс Франсоа, попознат како Маркиз де Сад (Donatien Alphonse François, Marquis de Sade). Неговиот последен филм е забранет за прикажување во многу земји заради бруталните сцени на сексуално и физичко насилство.

Ако слободата на умот има цена, Пазолини сигурно скапо ја платил…

Филмографија на Пазолини како режисер:

2008 La rabbia di Pasolini (Documentary)

1975 Salò, or the 120 Days of Sodom

1974 Arabian Nights

1972 The Canterbury Tales

1972 12 dicembre (Documentary)

1971 The Decameron

1971 The Walls of Sana’a (Documentary short)

1970 Appunti per un romanzo dell’immondezza (Documentary)

1970 Notes Towards an African Orestes (Documentary)

1969 Medea