Të gjithë janë në konflikt me të gjithë për çdo gjë dhe për gjithçka, por nuk ka konflikt midis të pasurve dhe të varfërve
Shoqëritë funksionojnë vetëm kur ka rregulla loje të miratuara nga shumica. Sot këtu, gjithandej, loja me rregullat e së cilës nuk kemi rënë dakord është – ne paguajmë taksa, ata i grabisin
Intervistoi: Stojan Sinadinov
Të gjithë janë në konflikt me të gjithë për çdo gjë dhe për gjithçka, por nuk ka konflikt midis të pasurve dhe të varfërve
Shoqëritë funksionojnë vetëm kur ka rregulla loje të miratuara nga shumica. Sot këtu, gjithandej, loja me rregullat e së cilës nuk kemi rënë dakord është – ne paguajmë taksa, ata i grabisin.
Kristijan Risteski (Shkup, 1969), ka diplomuar në vitin 1991 për regji të filmit dhe televizionit në Fakultetin e Arteve Dramatike në Shkup.
Filmografia e tij përfshin filmin me gjatësi mesatare “Amaro, ma non troppo” (I hidhur, por jo shumë, 1997, TV), filmat e shkurtër “Stay Straight” (2005), “Cut Here” (2016), dy seri dokumentarësh dhe mbi 200 spote televizive reklamuese si regjisor, producent dhe skenarist.
Të gjithë janë në konflikt me të gjithë për çdo gjë dhe për gjithçka, por nuk ka konflikt midis të pasurve dhe të varfërve
Shoqëritë funksionojnë vetëm kur ka rregulla loje të miratuara nga shumica. Sot këtu, gjithandej, loja me rregullat e së cilës nuk kemi rënë dakord është – ne paguajmë taksa, ata i grabisin.
Kristijan Risteski (Shkup, 1969), ka diplomuar në vitin 1991 për regji të filmit dhe televizionit në Fakultetin e Arteve Dramatike në Shkup.
Filmografia e tij përfshin filmin me gjatësi mesatare “Amaro, ma non troppo” (I hidhur, por jo shumë, 1997, TV), filmat e shkurtër “Stay Straight” (2005), “Cut Here” (2016), dy seri dokumentarësh dhe mbi 200 spote televizive reklamuese si regjisor, producent dhe skenarist.
“BORËBARDHA VDES NË FUND ” ka marrë burime financiare nga Agjencia e Filmit në vitin 2017, gjatë zhvillimit është përzgjedhur në dy programe të zhvillimit të skenarit, njëkohësisht është përzgjedhur në dy markete dhe pasi ka përfunduar montazhin e përafërt, është përzgjedhur në tre punim-programe në festivalet e filmit në Karlovy Vary, Sofje dhe Romë.
BORËBARDHA VDES NË FUND është një histori e 3 historive të ndërthurura për 3 grupe njerëzish, një mizë, një derr, një tualet dhe Shkupin. Zakonisht nuk duhet të kërkosh mesazhe në filma, por ideja është pse është e vështirë të jesh njeri i mirë në ditët e sotme, besnik ndaj parimeve të tua dhe njëkohësisht të tjerët të mos “të hipin” mbi kokë?
Është e vështirë sepse bota është shkatërruar moralisht. Pakica e korruptuar “i hip mbi kokë” shumicës së ndershme, duke u përpjekur ta bëjë ta korruptuar si vetveten. Shoqëritë funksionojnë vetëm kur ka rregulla loje të miratuara nga shumica. Sot këtu, gjithandej, loja me rregullat e së cilës nuk kemi rënë dakord është – ne paguajmë taksa, ata i grabisin. Nëse nuk u mjaftojnë, do të marrin kredi dhe do t’i grabisin ato para dhe ne do t’i kthejmë. Pra, “çdo gjë shkoi në ferr pa e vënë re”. Globalisht, loja me të cilën shumica nuk ra dakord është e ngjashme, vetëm grabitësit janë oligarkia, kapitalistët më të mëdhenj. Tre amerikanët më të pasur kanë më shumë para se 200 milionë amerikanët më të varfër dhe nuk paguajnë pothuajse asnjë taksë. Dhe a shihni diku një konflikt klasash? Nuk ka asnjë. Të gjithë janë në konflikt me të gjithë për çdo gjë dhe për gjithçka, por nuk ka konflikt midis më të pasurve dhe të varfërve. Ky narracion kontrollohet fuqishëm.
Kjo është epoka e psikopatëve, atyre që gënjejnë, vjedhin, manipulojnë, mashtrojnë, “u bëjnë dëm” të tjerëve gjithë ditën dhe flenë të qetë natën. Ata ngjiten më lehtë në hierarkitë e koorporatave dhe ato politike. Ne të tjerët duhet të rezistojmë, sepse nëse i lëmë të na detyrojnë të luajmë lojën e tyre – nuk do të jemi të lumtur dhe as nuk do të flemë të qetë, sepse nuk jemi të gatuar nga e njëjta gjë. Fatkeqësisht, një pjesë e mirë e shumicës së ndershme për arsye ekzistenciale detyrohet të bëjë lojën e tyre dhe nga këtu vjen gjithë kjo fatkeqësi rreth nesh.
Edhe në arritjet e mëparshme (filmat e metrazhit të shkurtër) si “Cut Here” dhe “Qëndro i drejtë” u fokusuat në konfliktin e personaliteteve dhe zhgënjimin shoqëror. Çfarë ju motivon më shumë në këto rrëfime?
Po, ajo është një temë që përshkon skenarët që shkruaj, dhe gjithashtu jetën time private – si të mbetesh i sinqertë dhe besnik ndaj parimeve dhe vlerave të tua, si të mbetesh një person i mirë në një shoqëri ku ato parime dhe vlera krijojnë vetëm probleme për ju. Në një shoqëri të tillë, ajo temë është pothuajse një “motor” dramaturgjik i përsosur, sepse prodhon konflikt dhe dramë pothuajse në çdo situatë. Sepse e gjithë shoqëria është antagonisti që qëndron në rrugën e protagonistit.
Në fund të viteve të 80-ta, ishit një nga studentët më të rinj të regjisë së filmit dhe televizionit në FDU në Shkup dhe konsideroheshit si një shpresë e madhe e filmit maqedonas. Por pse u deshën 30 vjet për debutimin tuaj në filmin artistik?
Në një farë mënyre sapo iu përgjigja kësaj pyetjeje. Është tërësisht faji im që kam zgjedhur të jetoj në realitetin tim, ashtu si personazhet e filmit. Në Maqedoni nuk ke shanse nëse dikush nuk të shtyn përpara, nëse “nuk ke ndonjë lidhje”, nëse nuk merr një telefonatë nga partia, nëse nuk jep ryshfet, nëse nuk shpenzoni më shumë energji duke lobuar për filmin tuaj sesa në prodhimin aktual të filmit. Unë disi nuk jam i prirur për atë punë, jam rritur “gabimisht”, nuk më pëlqen, prandaj prita. Si kuriozitet, në dy vende ku aplikuam për mbështetje financiare për bashkëprodhimin e pakicave, punonjësit e fondeve të tyre filmike na kërkuan ryshfet. Ne i refuzuam dy herë, edhe pse ato para do ta kishin bërë shumë më të lehtë realizimin e filmit, ndoshta edhe ndonjë pjesë e tyre do të kishte mbetur për punën time. Por vendosëm të mos e thyenim “karmën” e filmit. Shumë maqedonas, kur ta lexojnë këtë, ndoshta do të mendojnë se jam një person shumë budalla.
Në filmografinë tuaj keni më shumë tituj si producent sesa si regjisor. Ju keni qenë edhe pjesë e grupeve të produksionit të filmave “Koha e kometës”, “Mirush”… A duhej të ishte filmuar shumë më herët, të paktën në fillim të këtij shekulli filmi “BORËBARDHA VDES NË FUND “?
Jo, ideja e filmit “Borëbardha vdes në fund” nuk ekzistonte atëherë. E xhiruam pikërisht kur ishte menduar, por në fillim të shekullit unë kisha disa ide të tjera dhe ndoshta duhet të xhiroja një film tjetër atëherë. Tani nuk ka kuptim t’i kthehemi të shkuarës dhe të pendohemi për “fëmijët” e pa lindur. Ajo që sollëm në botë është e shëndetshme, e drejtë, e bukur. Për këtë jemi të lumtur. Dhe për atë që vjen.
Për sa i përket punës si producent dhe madje edhe si regjisor, ndërkohë e gjeta vendin tim në botën komerciale, ku zhvatësit e shtetit tonë tejet të korruptuar dhe të falimentuar moralisht, arrijnë më pak. Dy filmat që përmendët ishin produksione shërbimi, filma të huaj që janë xhiruar në Maqedoni pa pjesëmarrje financiare të shtetit tonë. Paradoksalisht, në Maqedoni është më e lehtë të funksionosh në botën e biznesit (kapitalistëve) pa humbur integritetin moral, sesa në botën e kulturës së financuar nga shteti.
Filmi është xhiruar nga dy kineastët Sevdije Kastrati dhe Dimo Popov. Kastrati ka incizuar ekskluzivisht skenat e natës, Popov ato të ditës. Pse kjo metodë pune, si është të punosh me dy kineast? Edhe pse kjo praktikë i ka ndodhur edhe Milos Formanit në “One Flew Over the Cuckoo’s Nest” (duhej të ndryshonte tre kineast) apo Sidney Pollack në “Afrika ime”, i cili kishte katër montazhe…
Nuk ishte e qëllimshme. Të ndryshosh një bashkëpunëtor kaq kyç në mes të prodhimit është një stres dhe komplikim i madh dhe askush nuk e dëshiron këtë. Kushtet financiare krijuan një situatë ku ne u detyruam të xhirojmë në mënyrë të tillë. Kur xhirohet me kaq pak para, të gjithë personat kyç të projektit duhet të plotësojnë shumë më tepër parametra, për të mos “thyer” buxhetin. Ndryshe nga shkrimtarët apo piktorët, të cilët për nga natyra e profesionit të tyre kanë detyrimin t’i japin vetes aq kohë sa është e nevojshme (brenda arsyes) për ta sjellë veprën në një nivel me të cilin janë absolutisht të kënaqur, autorët e filmit në fazën e prodhimit nuk e kanë atë komoditet. Ne duhet ta xhirojmë filmin në një numër të caktuar ditësh dhe orësh pune, në rastin tonë rreth 300 orë dhe kaq. Ju pëlqen apo jo, ju duhet të përshtateni në ato rrethana.
Kritikat e filmit përgjithësisht duken të favorshme për filmin tuaj, duke theksuar historinë dhe atmosferën urbane në përgjithësi, duke vënë në dukje referenca si “Clerks” të Kevin Smith (miqtë e lagjes), “Trainspotting” e Danny Boyle (“kultura” e heroinës), ndoshta edhe “Rekuiem për një ëndërr” e Darren Aronofsky (telenovelat televizive) … Kush, përveç këtyre, janë autorët tuaj të preferuar?
Po, ne kemi qenë me fat me kritikat si brenda dhe jashtë vendit.
Nuk jam i sigurt se kam cituar “Clerks” dhe “Trainspotting”. Citat është kur autori ka një qëllim të shprehur qartë nderimet për një autor tjetër duke iu referuar një pjese të veprës së tij, njëkohësisht duke e rikontekstualizuar atë. Mendoj se këto “citate” u përmendën në kontekstin e personazheve dhe vendndodhjes (miqtë përtacë dhe videoteka) dhe rekuizitat (filxhani), por ky është interpretim në shikim të parë. Ulja “përpara pemës së Krishtlindjes” me miqtë ekzistonte në rajonin tonë shumë kohë përpara se të lindte Kevin Smith. Videoteka në filmin tonë është e pakuptimtë, sepse asnjë klient nuk hyn në të. Në kohën e “Clerks”, videoteka ishte një vend pune legjitime. Ka një referencë për “Trainspotting” në film, por diku tjetër posteri i “Trainspotting” varet në mur në videotekë.
Autorët e mi të preferuar janë Vittorio De Sica (në kulmin e tij, pas Luftës së Dytë Botërore deri në fillim të viteve 50), Wim Wenders, Akira Kurosawa, Yasujiro Ozu, Alfred Hitchcock, Tarantino i hershëm… Ka kaq shumë, i dua shumë filmat, mund të listoj deri nesër.
Në konferencën për shtyp në Manastir para shfaqjes së filmit ju deklaruat se besoni në qëndrimin e regjisorit Paul Thomas Anderson, i cili thotë se skenaristi nuk duhet të merret me temën në fillim, duhet ta shkruajë ngjarjen dhe tema do të shfaqet vetë gjatë procesit. Ju e përkufizuat SNOW IN THE FEND DIES si një film për mirësinë, por sa është naive të besosh në të?
Unë bindshëm besoj se nuk është naive. Madje mendoj se është e nevojshme që të gjithë ne të pyesim veten dhe t’i kërkojmë mirësitë brenda vetës. Jetojmë në një kohë kur jemi në prag të një katastrofe bërthamore dhe gjysma e planetit po brohorit për përshkallëzimin e konflikteve. Një përshkallëzim që një ditë mund t’i përfshijë edhe po ata njerëz që brohorasin për të. Nuk ka logjikë. Nuk ka mbetur asnjë grimcë arsye e shëndoshë. Si thoshte Andriq? Kanë ardhur momente që të mençurit e kanë mbyllur gojën, budallai ka folur dhe fukaraja është pasuruar? E, po, kanë ardhur kohët edhe më të këqija. Sot, një budalla merr një milion pëlqime, kurse një i varfër është më i pasur se njëqind milionë njerëz të zgjuar.
Dhe muzika në film (Vlatko Stefanovski, Kirço Arsovski dhe Vasko Atanasoski…), natyrisht, e bart atë frymë urbane. Lista e preferuar?
Përderisa po shkruaja skenarin, bëra një listë me njëzet këngë maqedonase për të cilat doja të gjeja një vend në film. Skedarin e kam quajtur “shpalta”, fjala jonë për playlist, megjithëse nuk është as e jona, por është më e vjetër. Gjashtë nga ato këngë filmi i “pranoi”, gjetën vendin e tyre dhe e pasuruan atë frymë urbane.
Mua më pëlqen shumë edhe muzika, por nuk dëgjoj si dikur sepse kam pengesë në veshët, ndaj shmang përdorimin e kufjeve, ulem më rrallë në makinë, mundohem të eci kudo që të mundem, kështu që i kam reduktuar opsionet e mia për të dëgjuar muzikë solo, pa ndikuar shija ime muzikore te njerëzit rreth meje, të cilët ndoshta kanë një shije të ndryshme.
Në kontekstin e filmit, muzikë që është afër frymës së filmit dhe pjesë e së cilës kemi përdorur si muzikë tempo (të përkohshme) janë disa këngë të Daft Punk, Radiohead, Air, Mogwai, MGMT, Moby, Stranglers, French 79, Beach House, The Residents…
Rreth përzgjedhjes së aktorëve në film. A ishte ajo zgjedhja juaj e parë dhe sa jeni të kënaqur me bashkëpunimin?
Absolutisht. Aktorët që luajnë shtatë rolet kryesore ishin absolutisht zgjedhja e parë dhe i morën rolet e tyre sipas të gjitha rregulloreve. Një digresion – Më duhet të them se përzgjedhja është një proces shumë i padrejtë për aktorët. Shumë shpesh, aktorët që ishin të mrekullueshëm në kast nuk marrin ndonjë rol për shkak të elementit të pamjes së tyre fizike që nuk përshtatet mirë me vizionin e regjisorit për personazhin, ose për shkak se një aktor ose aktore tjetër ka kimi më të mirë me partnerin e tyre. … E them këtë sepse ishin të paktën pesë aktorë të tjerë që erdhën në kast, të cilët ishin fantastikë, por për shkak të njërit prej këtyre parametrave që nuk kanë të bëjnë me cilësinë e shfaqjes, ata nuk i morën rolet.
Gjithashtu jam absolutisht i kënaqur me bashkëpunimin, shumë i kënaqur. Kur u përkulëm pas premierës që u mbajt në Shkup e thashë atë që mendoja për bashkëpunimin me këta njerëz të mrekullueshëm – se ishte privilegj të punoja me ta, se nuk e di se si i kam merituar dhe se nuk besoj se do të kemi sërish një kast të tillë me të cilin kështu do të “kuptohemi” si nga pikëpamja profesionale ashtu edhe nga ajo njerëzore. Kam disi përshtypjen se u bëmë si një mini “sekt”, se filmi na lidhi në një farë mënyre më fuqishëm, si ushtarë që kanë kaluar një betejë të ndyrë së bashku, sikur jemi bërë miq për gjithë jetën.
Detajet e filmit:
Jetët e një artisti hikikomori, një prezantuesi radiofonik me sindromën Asperger, një pronari videoteke, një filozof i para shitores, një drejtor kreativ dhe një gjinekologu anti-natalist ndërthuren përmes tre historive të çuditshme dashurie, miqësie dhe përkushtimi.
BORËDHA VDES NË FUND është një dramë sociale e mbështjellur në një komedi absurde, që trajton se sa tmerrësisht e vështirë është të qëndrosh i sinqertë dhe besnik ndaj vlerave tua në një mjedis moralisht të korruptuar. Filmi përbëhet nga 3 histori të ndërthurura për 3 grupe njerëzish, një mizë, një derr, një tualet dhe një qytet, rrugët e të cilit prekin dhe ndikojnë njëri-tjetrin.
Në rolet kryesore në film luajnë Verica Nedeska, Natasha Petroviq, Sashko Kocev, Deniz Abdullah, Ivica Dimitrijeviq, David Janakiev dhe Tino Kostadinovski.
Skenari dhe regjia e filmit është e Kristian Risteskit, producent Darko Popov, kineast janë Dimo Popov dhe Sevdije Kastrati, montazhi është nga Goran Vuqiq, kompozitorë janë Aleksandar Pejovski dhe Stavros Makris, skenograf është Sasho Blazhevski. kostumografe është Emilia Ivanovska Atanasovska, tingulli është nga Greg Malkandzi, grimere: Mojca Gorogranc Petrushevska, drejtor i kastingut është Moni Damevski.
Regjisori Risteski e përkufizon filmin si më poshtë: “Filmi ynë është një histori për mirësinë njerëzore, mirësjelljen, integritetin, shpresën dhe gëzimin e jetës”.
Pjesë nga komentet e publikuara nga mediat amerikane pas premierës botërore:
“Një mozaik i bukur që më kujtoi “Magnolia” të Paul Thomas Anderson, i shkruar me një dorë edhe më komike edhe më të ndrydhur” – SLUG MAG
“Ishte vërtet një përvojë frymëzuese të shikoje se si filmi arrin të shtrydhë kaq shumë shpresë dhe dashuri nga ngjarja” – ANTICRITIC
“Risteski di të nuhasë të jashtëzakonshmen verbuese në të përditshmen banale si një derr që kërkon këpurdha” – FIL THREAT
“Kjo histori me siguri nuk do t’ju kujtojë asgjë që keni parë më parë, gjë që është një rekomandim në vetvete” – MOVIE BOOZER
“Një film i krijuar bukur që zotëron një ndjenjë unike të realitetit” – UNSEEN FILMS
